KHI CÁC NHÀ VĂN LÀM BÁO

Mõ Làng

(Nhân ngày báo chí VN)

Gần đây, một số nhà văn nói rằng họ đã chán lối viết hư cấu của văn học mà đi vào lĩnh địa mới có tính báo chí, viết tạp văn hoặc viết báo. Nhiều nhà văn có blog, facebook riêng, ở đó, họ tiếp cận với nhiều đọc giã hơn, đọc giả đa dạng hơn. Việc chuyển từ trường phái này sang trường phái khác có vẻ đơn giản vì đó chỉ là ý thích cá nhân chẳng ai ngăn cản và cũng chỉ là vấn đề viết lách. Tuy nhiên, các nhà văn không ý thức được rằng Văn và Báo tuy có điểm chung là công cụ tư tưởng, song mỗi loại có những đòi hỏi riêng không dung hòa. Nhất là, khi sử dụng nó làm công cụ tư tưởng, nếu không rạch ròi là có thể phạm húy.

Chúng ta đều biết, cức năng cơ bản của văn chương là để giáo dục thẩm mĩ, nuôi dưỡng cái đẹp, bồi đắp, hoàn thiện phẩm chất đạo đức con người. Còn chức năng báo chí là thông tin, là phản biện xã hội, là tạo dư luận xã hội. Khác với văn học, báo chí cung cấp thông tin khách quan cho mọi người, phân tích mổ xẻ hiện thực tìm ra cái đúng cái sai và tạo dư luận nhằm tìm kiếm sự đồng thuận đông đảo để cải biến xã hội, làm cho nó phát triển đi lên.

Tuy đều là sản phẩm viết được chuyển tải qua báo in, báo nói, báo hình, báo mạng nhưng văn chương và báo chí tác động đến nhận thức con người bằng những phương thức khác nhau. Văn chương thì thông qua hình tượng nghệ thuật hư cấu. Còn báo chí thì bằng tả thực, thông tin sự thật. Nhà văn, khi xây dựng tác phẩm văn chương, họ dùng phương pháp điển hình hóa, khái quát hóa, trừu tượng hóa bằng ngôn từ của văn chương đầy tính ẩn dụ, ví von, đa nghĩa. Còn nhà báo khi xây dựng tác phẩm của mình họ chỉ phản ánh một cách trung thực sự việc bằng ngôn ngữ báo chí, hàm xúc, chính xác, nhiều khi trần trụi.

Nhà văn và nhà báo có cách cảm nhận và phản ứng hiện thực khách quan khác nhau. Nhà văn thì cảm nhận bằng cảm tính, bằng linh cảm rất bén nhạy. Đồng thời, tỏ thái độ yêu ghét một cách dứt khoát, gần như tức thì, không cần xem xét nguyên nhân. Nhà báo thì cảm nhận bằng sự nhạy bén phát hiện cái mới, có suy xét cặn kẻ nguyên nhân dẫn đến sự kiện. Vì vậy, họ biểu thị thái độ có tính phê phán, bình luận sự kiện một cách khách quan, không thêm bớt.

Bằng bấy nhiêu thế mạnh và yếu điểm đã nói, nhà văn khi hành nghề sáng tác văn học thì giỏi giang nhưng khi làm báo thường lại dở. Bởi vì, họ không thoát ra được cái tính cố hữu, đặc thù văn chương là hay thổi phồng, nâng tầm hiện thực lên điển hình. Mang tâm thế nhà văn, họ thường lấy suy đoán, liên tưởng, tưởng tượng để đánh giá nhận xét sự kiện. Họ phê phán một cách găy gắt hoặc ca ngợi một cách thái quá thực tiễn cuộc sống mà không mấy khi quan tâm đến nguyên nhân. Họ đem lối viết văn chương vào báo chí, làm cho báo chí thiếu đi sự chính xác của thông tin, làm lệch lạc nhận thức của đọc giả.

Ngược lại với xu hướng trên, nhà báo khi viết văn thì thiếu đi sức tưởng tượng, hư cấu, điển hình hóa của văn học, mà thường bị lối nghĩ, cách diễn đạt tả thực của báo chí, cách sử dụng ngôn ngữ báo chí vào tác phẩm, khiến cho tác phẩm văn học của họ thiếu đi sự bay bổng, xao động của văn chương. Nhà báo viết văn dường như chỉ thành công nhiều ở thể kí sự văn học.

Những năm gần đây, nhiều nhà báo lập blog, FB để sáng tác văn thơ chia sẻ tâm tư với bạn đọc. Và ngược lại, nhiều nhà văn lập blog, FB để làm báo, chia sẻ thông tin. Ở bình diện nhà báo làm văn thì chẳng có gì rắc rối, vì quyền hư cấu là đặc quyền của văn chương. Nên khi nhà báo có nói quá một chút trong tác phẩm văn chương của họ, thì nó vẫn được bạn đọc thông cảm. Song, ở bình diện khác, nhà văn viết báo, nếu nhà văn nói quá lên theo cách của văn chương trong tác phẩm báo chí của mình thì sẽ bị lên án. Điều này là hợp lẽ, bởi vì báo chí phải lấy sự trung thực, khách quan làm tiêu chí cốt lõi.

Giới blogger xuất thân từ nhà văn ở Việt Nam đã bộc lộ rõ sai lầm, yếu kém khi biến blog, FB của mình thành trang báo, khi viết báo đăng trên các blog, FB. Có thể chỉ ra một loạt nhà văn dạng đó, Nguyên Ngọc, Quang Lập, Trọng Tạo, Xuân Nguyên, Viết Đào, Thùy Linh… Họ vốn là những nhà văn, trong sáng tác họ đã để lại những tác phẩm văn chương được coi là có giá trị, thậm chí là suất sắc. Chẳng hạn như trường hợp Nguyên Ngọc, rất nhiều thế hệ bạn đọc đã và vẫn rất yêu thích văn chương của ông. Tuy nhiên, từ ngày ông tham gia và cổ vũ cho một số những trang mạng đưa thông tin ngụy tạo, bóp méo sự thật, kích động chính trị, ông đã bị bạn đọc khinh rẻ, xa lánh. 

Ở lĩnh vực báo chí, các nhà văn luôn là những phóng viên tồi, cách thức làm báo của họ mang màu sắc cải lương. Họ luôn bị tâm thế bênh vực người hèn, kẻ yếu một cách chung chung chi phối. Đứng trước một Phương Uyên liễu yếu đào tơ mà phải chịu cảnh lao tù là họ động lòng trắc ẩn, họ lên án găy gắt chế độ. Nhưng họ không thấy cho rằng, kẻ có vẻ liễu yếu, đào tơ đó đã dám dấn thân làm những việc động trời phản lại lợi ích dân tộc vì những động cơ cá nhân. Trước đây, khi viết văn, sẵn có lối thoát là chẳng pháp luật nào lấy hình tượng văn học để làm chứng cứ bỏ tù nhà văn, họ cứ hung hục sang tác, tung lên sân khấu tư tưởng. Thói quen đó, ngày nay, theo ngòi bút của họ vào sản phẩm báo chí, đôi khi chỉ là sự vô tình. Nhưng luật là luật, trong lĩnh vực báo chí, nếu nói sai là bị chịu trách nhiệm, thậm chí đưa tin, phổ biến tin sai là vi phạm. Thực tế, có nhà văn đã bị bắt vì tội viết báo. Vì sao vậy?

Đấy là vì họ đã phạm vào những điều tối kị tôi vừa nói ở trên. Ví dụ sinh động nhất gần đây là, họ đã thái quá khi nghe tin trong tù Điếu Cày bị cụt tay, Hà Vũ tuyệt thực, Hoàng Vi bị đánh... mà không cần biết sự thật có đúng vậy không. Thái độ tiêu cực của họ đã lây lan ra nhiều người qua các bài báo, gây xung đột với quyền lợi quốc gia.